HALIL ISUFI

BAJRAKTARI QË LA EMËR TË MADH

Të merresh me grumbullimin e materialit, studimin dhe hulumtimet e personaliteteve më në zë  të Postribës në rrjedhen e historisë, është jo vetëm një detyrë e përkushtim njerëzor, por edhe një punë e vështirë e me përgjegjësi. Informacioni që u vihet në dispozicion lexuesve dhe studiuesve duhet të pasqyrojë sa më sakt realitetin, rrethanat dhe kushtet historike, si dhe të kompletojë personalitetin duke paraqitur temperamentin dhe karakterin e tij, figuren popullore, historike e politiko-shoqërore të kohës në të cilën jetoi.

Nga historianë mësojmë se Pricipata e Balshajve shtrihej në një territor mjaft të gjërë, nga Shkodra deri në zonën e Pricipatës  së Dukagjinasve. Në këtë territor ka pasur edhe familje e fise të krijuara nga martesat e oficerëve turqë  më gra vendase. Në këto kushte u krijue edhe fisi i bajraktarit të Drishtit, me mbiemer “Muhaj”. Sipas trashëgimisë gojore fisi Muhaj arrin  12-13 breza muslimanë, që po të llogaritet me  35 vjet jeta mesatare e një brezi, rezulton që të jetë një periudhë prej  400 vjetësh në vazhdimësi muslimanë, pra që nga viti  1600 i Erës Sonë.

 Halil Isufi i fisit Muhaj, erdhi në këtë jetë rreth viteve 1845, në lagjen Kala të ish qytetit Drivast (Drishti i sotëm). Njeriu i parë i këtij fisi quhej Muho, i cili ka pasur edhe dy vëllezër të tjerë. Të tre vëllezërit mendohet të kenë ardhur nga Turqia me detyra  ushtarake dhe fetare. Ata fillimisht u vendosen në fshatin Kullaj-Boks të Postribës. Vëllai i vogël, i  njohur me emrin  “Hoxha i Dheut të Drishtit” u largue nga Postriba dhe u vendos në Shkodër, në vendin e quejtur “çinari i Hoxhës së Dheut”, afër stadiumit  “ Loro Boriçi “  sot. Ky emer i zonës u vendos për nderë të tij. Ai studioi për fe  dhe gjithë jetën ia kushtoi religjionit në Shkodër. Muhja, vëllai i dytë u largue nga  Kullaj-Boksi dhe u vendos në Kala të Drishtit, ku krijoi degen e tij, që më vonë moren përsipër detyrën e bajraktarit. Vëllai i madh qëndroi në Kullaj-Boks. Përpara fisit të Halil Isufit, detyrën e bajraktarit  e kryente një fis nga Vilza i quejtur “Hetaj” . Për kalimin e bajrakut nga Vilza në Drisht u bë shkak një ngjarje. Postriba bie në përpjekje me forcat malazeze, në luftë për mbrojtjen e trojeve, thuhet në vendin e quejtur Maja e Helmit. Këtu  vritet bajraktari i Vilzës që mbante flamurin dhe duke mos pasur  luftëtar tjetër të fisit të tij për ta zevendësuar, e merr flamurin një luftëtar nga fisi Muhaj i Kalasë së Drishtit, dhe nepërmes plumbash arrin ta ngrejë flamurin në Maje të Helmit. Megjithë fisnikërinë e fisit Muhaj për ta lënë bajrakun përsëri në Vilzë, këta, po me fisnikëri nuk pranuan ta mbanin më bajrakun, duke e quejtur trimëri ngritjen e flamurit në Majen e Helmit dhe në këtë mënyrë u bë kalimi i  bajrakut nga Vilza në Drisht. I pari në fisin Muhaj e mori bajrakun i quejturi Hasë Bajraktari dhe pas vdekjes së tij e merr detyrën e bajraktarit  Halil Isufi  në një moshë të re. Ai ishte rreth 20 vjeç kur e merr këtë detyrë dhe e kryen në mënyrë të shkëlqyer deri ditën që u vra në moshën 76 vjeçare, rreth vitit 1921.

Halil Isufi ishte një nacionalist i devotshëm. Ai gjithë jeten e tij ia kushtoi mbrojtjes së trojeve. Së bashku me nacionalishtë të tjerë të shquar në kohë të ndryshme si Tahir Haxhija, Adem Haxhija, Ymer Beqiri e Haxhi Idriz Boksi nga Postriba, Dasho Shkreli e Oso Kuka nga Shkodra, Dedë Gjoluli nga Hoti, moren pjesë në çdo betejë që u zhvillue në mbrojtje të sovranitetit dhe të integritetit tokësor. Halil Isufi merr pjesë në Rrethimin e Shkodrës me 1912, në luftën për mbrojtjen e saj. Osman Kupi nga Drishti na vë në dispozicion një akt guximi të jashtëzakonshëm të Halil Isufit në Rrethimin e Shkodrës. Ai tregon: Mali i Zi gjuen me topa primitiv nga Kratuli i Boksit në drejtim të Shkodrës. Predha bie brenda telave të rrethimit. Në atë moment  Halil Isufi e kapë predhen me dy duartë,  e vë atë në sup dhe siç ishte me fitil të ndezur e hedh atë jashtë telave të rrethimit dhe u jep urdhër luftëtarëve  të ulen në pozicion barkas deri sa të pëlcasë predha. Kur plasi ajo i mbuloi luftëtarët  me dhe  por nuk u vra asnjeri.”

Halil Isufi merr pjesë në Kryengritjen  e Postribës në vitin 1916 kundra regjimit austrohugarez. Në janar të vitit 1916 ushtritë austrohungareze hyjnë në Shkodër. Ata porsa hynë vendosen regjinmin ushtarak të pushtimit. Në popull ziente revolta e fuqishme kundër pushtuesit. Forcat popullore të organizuara dhe të udhëhequra nga Halil Isufi, bajraktari i Drishtit, Adem Haxhija, vojvodë dhe komandant popullor, bajraktari i Boksit dhe ai i Sumës, po përgatiteshin për të filluar një kryengritje të armatosur kundra pushtuesve austro-hungarezë. Komanda austro-hungareze e parashikonte rrezikshmërinë që paraqiste kryengritja, ndaj dhe u përgatit  për të pënguar kryengritjen. Ajo dërgoi posaçërisht një fuqi të madhe ushtarake për të shtypur Kryengritjen e Postribës. Në Drisht ajo dërgoi një detashment ushtarak të pajisur me dy topa e gjashtë mitroloza, pasi Drishti ishte qendra e Postribës. Ajo përpiqet të shpërndajë kryengritësit që ishin organizuar dhe po prisnin urdhërin e fillimit të kryengritjes. Me gjithë që ky detashment zbrazi disa topa e mitroloza nuk ia arriti qëllimit. Kryengritësit, nën komanden e Halil Isufit e Adem Haxhisë me bajraktarin e Boksit nisen egërsisht kryengritjen. Detashmenti në përpjekje për të shpëtuar u nisen me ngut drejtë Shkodrës, por megjithatë afër Urës së Mesit la të vrarë tre ushtarë dhe u zunë robër dy boshnjakë.

Halil Isufi së bashku me Adem Haxhinë merr pjesë edhe në Luftën e Koplikut në vitin 1920, ku forcat vullnetare të luftëtarëve të Postribës së bashku me luftëtarët shkodranë dhe ata të Malësisë së Madhe qëndrojnë heroikisht dhe i zbrapsin forcat pushtuese të armiqëve serbo-malazesë duke i nxjerrur jashtë trojeve shqiptare.

Halil Isufi ishte një njeri që i përkiste një temperamenti sanguin. Ai ishte i gjallë, i lëvizshëm, gjaknxehtë me mimikë të pasur.  Ai ishte njeri shumë i afrueshëm dhe i dashur me njerëzit. Ai ishte njeri me ndjenja të forta por jo të thella e të qëndrueshme. Halil Isufi kishte humor të mirë, por këtë e kishte shumë të lëvizshëm. Ai lehtë, për  diçka fare të thjeshtë kalonte në humor të keq. Ai ishte njeri me iniciativë, i guximshëm, i aftë për të gjetur zgjidhje në momente të vështira, siç qe rasti i largimit të predhës nga zona që rrezikonte jetën e luftëtarëve në Rrethimin e Shkodrës.

Halil Isufi ishte njeri me karakter të fortë. Për nga përmbajtja ai ishte me botëkuptim idealist dhe  besimtar. Ai ishte njeri me vullnet të fortë për të përballuar vështirësitë e jetës, për të siguruar mbijetesën njerëzore.

Halil Isufi ishte njeri i guximshëm, trim, besnik, bujar, i vendosur, nacionalist i devotshëm. Ai ishte i durueshëm dhe deri në njëfarë mase e zotëronte veten duke u përpjekur për të ruejtur gjakftohtësinë në raste konfliktesh, por ai nuk arrinte ta kontrollonte veten deri në fund. Ai kishte karakter burri, peshonte rëndë në fjalën dhe vepren e tij, ishte zemerbardhë, ishte i zgjuar.

Halil Isufi ka pasur fizionomi burrërore. Ai ishte autoritar. Mustaqet e gjata të kthyera pak sipër dhe me ngjyrë të kuqërremët deri në të verdhë duket sikur  i jepnin fisnikëri e burrëri. Sytë e kuq i jepnin ashpërsinë dhe trimërinë. Fytyra e bardhë në të kuqe përsonifikonte bardhësinë e shpirtit dhe peshen e mençurisë. Ai mbante mbi krye qeleshe të bardhë të formës dibrane, vishte anteri me spik, xhamadan ari, çakçirë më spik, gybere shajaku. I veshur kështu ai të krijonte përshtypjen sikur ke përpara një plak dymijë vjeçar që shekujt nuk i hoqën gjë por i shtuan dhunti. Ai dukej sikur vinte nga thellësitë e historisë dhe udhëtonte drejtë pafundësisë.

Halil Isufi ishte njeri i vendosur në marrjen e vendimeve dhe në zbatimin e tyre. Ai nuk e kthente kurrë mbrapa një vendim të marrur edhe sikur të ishte në dëm të tij. Kjo përbënte, ndoshta, një ves të tij, të cilin nuk mund ta quajmë këmbëngulje për ta çuar deri në fund  vendimin e marrur, por një kokëfortësi.

Halil Isufi ishte njeri i dashur dhe i sjellshëm në familje e shoqëri. Nuk i dhimbej asgjë nga pasuria e tij për pjesëtarët e familjes sepse, në fund të fundit, thoshte ai, pasuria është vënë me djersen e tyre, ndaj dhe duhet ta gëzojnë. Në familje jetonte me vëllezërit e tij, Tafë e Dan Isufi, të cilët i donte dhe i respektonte shumë.

Ai ishte burrë serioz, megjithatë ai e donte shumë këngën dhe muzikën. Ai pëlqente shumë këngët patriotike që këndoheshin me lautë e çifteli, e sidomos këngët me heronjë legjendarë  si ato të Mujos e Halilit, të Gjergj Elez Alisë, etj.

Halil Isufi ka pasur pasuri dy kuaj shale, dy pendë qe, lopë, qindra krerë dhi, dele, etj. Ai kryent tregun e shtëpisë, merrej kryesisht me kuaj dhe i donte shumë ata. Ai, jo vetëm që merrej me drejtimin dhe organizimin e jetës familjare, por edhe me drejtimin e bajrakut, me pleqërim gjaqesh e konflikte të ndryshme shoqërore. Ai merrej me drejtimin e luftëtarëve në bashkëpunim me bajraktarët e bajraqeve të  tjera të Postribës dhe të zonave fqinjë si Dukagjin, Shkodër, Hot etj. Ai bashkëpunonte edhe me  vojvodët e komandantët popullorë të Postribës e  zonave të tjera.

Halil Isufi nuk ka qenë njeri hakmarrës. Megjithatë, për çeshtje nderi, pristigji, integriteti tokësor, etj.,ai nuk falte njeri, ishte i rreptë. Gjithashtu ai nuk falte edhe kur vartësit e tij nuk i zbatonin urdhërat që ai u jepte.

Halil Isufi i donte shumë njerëzit dhe nuk kishte komplekse fetare në drejtim të respektit e dashurisë. Ai donte shumë Beqir Velen  e fisit Dushaj, Ymer Brahimin e fisit Halilaj në Dragoç dhe djalin e tij, Sadik Ymeri. Ai donte shumë familjen e Tyrbetarëve. Ai donte shumë Kolë Kirin, Kolë xhuxhen dhe Sylço Begun me vëllezër që ishin prej fiseve të mira të qytetit.

 Siç thonte, ai dinte edhe të urrente. Ai urrente shumë njerëzit e pabesë, frikacakët, hajdutët, gënjeshtarët, imoralët, etj. Ai urrente shumë pushtuesit serbë e malazesë, të  cilët kishin vrarë e plaçkitur disa herë gratë, fëmijtë dhe pleqët e Postribës. Ata i kishin një borxh të madh Halil Isufit dhe Postribës, gjithë popullit shqiptar.

Halil Isufi ishte njeri shumë  besimtar. Përpiqej të kryente të gjitha ritet fetare dhe faljet sipas normave Islame.

Halil Isufi ka pasur lidhje  respekti e dashurie të ndërsjelltë me bajraktarët e Tophanës në Shkodër, të Shalës, të Shoshit, të Hotit. Ai ka pasur lidhje miqësore me Adem Haxhinë e Boksit, komandantin e shquar popullor, me  Elez çelen të fisit të njohur Laçej te Pukës, etjerë.  Halil Isufi ka marrë pjesë në të gjitha betejat që janë zhvilluar në mbrojtje të trojeve të kombit, bashkë me Adem Haxhinë deri sa vdiq në 1921-shin.

Halil Isufin e donin dhe e respektonin shumë bashkëkohësit e tij deri në atë masë sa që kurrë nuk e thërrisnin në emer por me epitetin “Bajraktar” .

Ai nuk ka pasur arsim laik por vetëm fetar. Ai ka kryer mejtep për të mësuar se si duhet të lidhet muslimani me e Zotin e tij dhe si duhet të adhurohet, si duhet të kryhen detyrimet ndaj Zotit të Gjithësisë. Duke qenë një besimtar i devotshëm, ai ka falë nga pasuria e tij sipas ligjit Islam të Sheriatit dhe ka ndihmuar familjet e varfëra si familjet në Kala të Drishtit dhe në fshatra të tjera.

Halil Isufi ka treguar një kujdes të veçantë ndaj xhamisë si ndërtesë kulti. Në xhami, që edhe sot ndodhet në qendër të lagjes Kala, ai ka vendosur shtylla anës rrugës me fenerë ndriçues, në drejtim të portës  së lindjes sipër dhe asaj të përendimit poshtë. Gjatë gjithë natës xhamia dhe rruga kryesore e lagjes nga porta në portë ishte nën ndriçimin e fenerëve, që bashkë  me gjelbërimin e manave anës rrugës dhe dritën e hënës krijonin një pamje të magjishme. Lagjja Kala merrte pamjen e një qytetërimi në antikitet. Në mendjen dhe shpirtin e Halil Isufit reflektohej arti i qytetërimit të Drivastit të lashtësisë.

Halil Isufit i erdhi një vdekje e shpejtë dhe jo e zakonshme, megjithate  fisi i bajraktarit ruajti gjithmonë burrërinë dhe fisnikërinë, siç e kanë pasur rregullat dhe kanuni i maleve. Mbas vdekjes së Halil Isufit detyrën e bajraktarit e mori Myrto Dani, nipi i Halil Isufit, ndërsa sot këtë ofiq e gëzon Ymer Myrto Muhaj, Djali i Myrto Danit.

Fisi i Bajraktarit të Drishtit është fisi më i nderuar në Drisht. Ai ruan traditat më të mira të fisnikërisë, të bujarisë, trimërisë, të besës, të respektit dhe të dashurisë njerëzore. Në moralin e shoqërisë njerëzore  më trimëri është me falë se me vra. Njeriu ka një jetë që Zoti ia ka dhuruar dhe vetëm Ai ka të drejtë  t’ia marrë atë. Njeriu është i privuar nga Zoti i Gjithësisë  në këtë të drejtë. Njeriu duhet të jetë falës sepse duke falur fisnikërohet  shpirti i tij, pra fiton veti hyjnore.

Halil  Isufi do të mbetet  kujtimi më i bukur dhe njeriu më i nderuar  i Postribës në brezat që do të vijnë pas. Ai do të  rrezatojë gjithmonë tek ne fisnikëri, paqe, respekt e dashuri njerëzore. Ai do të mbetet gjithmonë mishërim i trimërisë, burrërisë, besës, fisnikërisë dhe paqes mes fiseve e bajraqeve të Postribës.

Nga Riza Spahija

Facebook Comments