Statutet e Drishtit Botohet i plotë dorëshkrimi i rrallë i 1468

DR. MUSA AHMETI DR. ETLEVA LALA

Dorëshkrimi “Statuta et ordina tiones capituli eçlesiae Cathe dralis Drivastensis” është tepër i rrallë dhe unik, ngase përmban statutet e kapitullit të kishave dhe katedrales së Drishtit që vlenin si statute edhe për vetë qytetin e Drishtit, duke qenë se të dyja pushtetet, edhe ai fetar edhe ai shekullar ishte përqendruar në duart e ipeshkvit dhe të kapitullit të katedrales së Drishtit. Si i tillë, ky statut kapitulli është i vetmi në botë dhe domosdoshmërish edhe i vetmi që është zbuluar deri më sot në qytetet e bregdetit Adriatik e hinterlandin e tij, dhe për këtë arsye ka një vlerë të jashtëzakonshme për historinë e krishterimit. Dorëshkrimi është përgatitur për botim dhe është duke u bërë faqosja e tij nga shtëpia botuese Ombra GVG Tiranë, dhe pritet që në ditët e ardhshme të shohë dritën e botimit. Dorëshkrimi është shkruar nga kanoniku dhe noteri i Tivarit, Simon Dromasys më 12 janar 1468. Ai në fakt ka bërë përshkrimin e variantit të zyrtarizuar të vitit 1464, nga libri i noterit dhe kanonikut të Durrësit, Gjon Mauros, që njëkohësisht ka qenë edhe sekretar i kryeipeshkvit të Durrësit, Pal Engjëllit. Variantin e “Statuta et ordinationes capituli eçlesiae Cathedralis Drivastensis” të vitit 1464 e kishin punuar kanonikët nga Drishti, të cilët ishin të ditur, të arsimuar, dhe njihnin rrethanat, situatën dhe gjithçka tjetër që kishte të bënte me katedralen dhe me zakonet e Drishtit në të kaluarën. Për zakonet e lashta e të lëvduara të kapitullit të katedrales së Drishtit flet vetë teksti në mënyrë eksplicite: “laudabilem consuetudinem antiquorum nostrorum immitantes” (kap. 2); pastaj: “antiquissimam constuetudinem imminantes” (kap. 39) dhe “antiquissima et observata consuetudine” (kap. 44) si dhe “secundum morem et consuetudinem antiquorum” (kap. 46). Pra, përveç përvojës, njohurive dhe njohjes së situatës së përgjithshme, kanonikët nga Drishti, i ndiqnin dhe imitonin si shembull këto statute të lashta “a maioribus nostris quasdam constitutiones traditas,” [f. 2v], që datonin të paktën që nga viti 1397. Sipas të dhënave të tjera arkivore, mësohet se ky statut ishte “edituar” në vitin 1456, kur papa Kalisti III, i kishte dhënë autorizimin ipeshkvit të Sapës Gjergjit [ishte ipeshkv në Sapë gjatë viteve: 1440-459] për një veprim të tillë, “ipsique capitulum et canonici nonnulla statuta ediderunt”. Shkaku se pse ky editim nuk u njoh zyrtarisht, ishte vdekja e papës Kalisti III. Ndërkohë, në vitin 1459, vdiq edhe ipeshkvi i Sapës Gjergji, kështu që papa Piu II, pas një lutjeje me shkrim të bërë nga katedralja e Drishtit në vitin 1463, emëron dy persona autoritarë për të verifikuar dhe nëse ka nevojë për të plotësuar statutin ekzistues të Katedrales së Drishtit. Këta ishin, kryeipeshkvi i Durrësit Pal Engjëlli dhe kryedhjaku i Shkodrës, emri i të cilit nuk na bëhet e njohur në statute, por që sipas Hierarchia Catholica të Eubelit (vëll. II, f. 256) ai duhet të ketë qenë dominikani Manuel (1451-1465). Pas një pune të kujdesshme të kryeipeshkvit dhe kryedhjakut, më 21 nëntor të vitit 1464, në abacinë benediktine të shën Theodorit në Elohiero bëhet njohja zyrtare e statuteve dhe urdhëresave të kapitullit të kishave dhe katedrales së Drishtit që zyrtarisht do të njiheshin me emrin “Statuta et ordinationes capituli eçlesiae Cathedralis Drivastensis.” Kjo njohje u bë në prani të “zotit at Nikollë Lalemit, abatit të manastirit në fjalë dhe në praninë e fisnikut Gjergj Topia dhe të burrave të nderuar, z. Pjetër, rektorit të Shën Demetrij de Plumsis dhe të z. Gjin, rektorittë Shën Venere de Managastis dhe në prani të dëshmitarëve dhe të ftuarve të tjerë edhe të rogatëve…”

Dorëshkrimi i statutit të Katedrales së Drishtit për herë të parë përmendet në katalogun 438 të antikuarit gjerman, Karl Ëilhelm Hiersemann nga Lajpcigu, në qershorin e vitit 1915, fasc. 43, nën numrin 250, i përshkruar në mënyrë shumë sipërfaqësore, por me titull të plotë: “Statuta et ordinationes capituli eçlesiae Cathedralis Drivastensis”. Meqenëse dorëshkrimi nuk u shit, Hiersemann i përsëriti shënimet e vitit 1915 në katalogun 477 për vitin 1920, fasc. 7, nën numrin 33, duke mos shtuar asgjë më shumë. Në botën shkencore, i pari që tërhoqi vëmendjen për ekzistencën, vlerën dhe rëndësinë e këtij dorëshkrimi është albanologu kroat, Milan Shuflaj. Në pamundësi për ta blerë vetë këtë dorëshkrim, Shuflaj i drejtohet banit kroat, Rauhit, që ta blente atë për Bibliotekën Universitare tëZagrebit. Kjo gjë nuk u realizua. Shuflaj provoi përsëri përmes Thalloczy-t që Akademia Vieneze ose ajo e Budapestit ta blinin këtë dorëshkrim, por pa sukses. Ndërkohë që Shuflaj po këmbëngulte që dorëshkrimi të blihej me çdo kusht, në vitin 1920, ai njoftohet, se një blerës anonim e kishte blerë dorëshkrimin për shumën marramendëse prej 2.000 markash, aq sa ia kishte vënë çmimin antikuari gjerman. Një gjë e tillë e shqetësoi shumë, sepse kishte shpresuar që një ditë ta botonte vetë këtë “burim me vlera të jashtëzakonshme për mesjetën e qyteteve shqiptare.”

Origjinali i dorëshkrimit sot ruhet në Bibliotekën Mbretërore të Kopenhagës në Danimarkë (Det Kongelige Bibliotek, Håndskriftsafdelingen, København. /The Royal Library, The Manuscript Department, Copenhagen/, fondi: Sektori i dorëshkrimeve, sign. Ny kgl. S. 1822), në një kuti kartoni ngjyrë jeshile dhe është i lidhur me kopertina kartoni të forta, ngjyrë kafe të errët, ndërsa kurrizi është prej pergameni të bardhë. Gjashtë faqet e para dhe të fundit janë boshe: janë faqe që u takojnë kopertinave kur është bërë lidhja e re në fund të shek. XIX. Dorëshkrimi është jes së Engjëllorëve, e cila lexohet me vështirësi sepse është shumë e zverdhur. Kopertina e fundit e pergamenit të dorëshkrimit është mjaft e dëmtuar. Në të ka disa rreshta me shënime në fund të faqes, por ato janë shumë të dëmtuara nga koha dhe nuk lexohen. Dorëshkrimi ka gjithsej 922 rreshta. 32 faqe kanë nga 27 rreshta, dy faqe nga 26 rreshta [f. 14v dhe 17v] dhe një faqe 6 reshta [f. 18r], me 53 kapituj dhe dimensione: 17.5 x 25.7 cm. Sipas informacioneve që morëm në Bibliotekën e Danimarkës, që nga viti 1920, kur ky dorëshkrim ka arritur në këtë bibliotekë e deri më sot, me këtë dorëshkrim nuk ka punuar asnjë studiues. Duke qenë se këto statute bazohen në një shkallë të lartë tek zakonet e vjetra ekzistuese “antiquissima et observata consuetudine” (kap. 44) duke i hedhur në letër ato që tashmë ishin praktikë e përditshme në shoqërinë shqiptare, “secundum morem et consuetudinem antiquorum” (kap. 46), statutet fillojnë me një normë zakonore që duhet të ketë qenë shumë e përhapur në traditën e lashtë shqiptare siç është ajo e respektit të ndërsjellë të brezave dhe pikërisht me “Në ç’mënyrë të rinjtë duhetduhet të respektojnë pleqtë dhe në ç’mënyrë pleqtë duhet t’i duan të rinjtë…” [kap. I] duke theksuar kështu që në fillim vlerat tradicionale dhe rëndësinë që ata u jepnin këtyre vlerave vendore. Në kapitujt në vijim përcaktohet mënyra e zgjedhjes së rektorit dhe prokuratorit [kap. II], saktësohen detyrat dhe përgjegjësitë e rektorit [kap. IV], kanonikëve [kap. VII, VIII, IX, XLIV], rregulli për diskutim në kapitull dhe respekti ndaj pleqve [kap.XVII], ruajtja dhe përdorimi i vulës; dokumenteve dhe privilegjeve [kap. XX], gjobat për vjedhje dhe mashtrim [kap. XXIII], përfaqësimi i kanonikëve dhe të deleguarit e tyre në bisedime ose marrëveshje të ndryshme [ kap. XXIV], dënimet për rrahje [kap. XXIX], shqyrtimi i ankesave të ndryshme nga qytetarët, por edhe nga kanonikët [kap. XXX-XXXIII], në rast të mungesës së normës statutore, të veprohet sipas drejtësisë dhe ndershmërisë, duke pasur gjithmonë parasysh frikën e Zotit [kap. XXXV]. Aty flitet gjithashtu për dënimet e konkubinatit [kap. XXXVI], ndërsa kap. XLI, flet për ndihmën dhe mbështetjen e studiuesve dhe atyre që shkojnë me studime. Kap. LI, trajton “Mosmarrëveshjet rreth respektimit të statuteve,” etj. Statutet e qyteteve-komuna dhe të katedraleve shqiptare janë një dëshmi që vërtetojnë edhe një herë ekzistencën e qyteteve-komuna shqiptare, të botës qytetare në kompleksin mesdhetar, zhvillimin e tyre dhe ngjashmëritë me qytetetkomunat e tjera të Evropës si dhe zhvillimin e të drejtës kanonike kishtare, e cila ishte mjaft specifike sepse ruante në vetvete rregullat zyrtare të kishës duke i përshtatur ato sipas të drejtës dhe traditës vendëse. Me këtë rast falënderojmë kolegët dhe bashkëpunëtorët: Noel Malcolm, Gerhard Jaritz, Robert Elsie, don David Gjugja, Karen Maria Jensen, Tomasso Mrkonjic, Christine Maria Grafinger, Erik Petersen, Aleksandar Stipçeviq, Ëilly Kamsi, Aleksandër Meksi, Pëllumb Xhufi, Skënder Blakaj, etj. për ndihmesën që ka dhënë secili në fushën e tij.

Facebook Comments